Naa bi’iise dhaqankii
Sharcigii ka baydhoo
Diintii burburisee,
Hablow mays badh qabataan!
Horta baro tacliintiyo
Buuggiyo dhigaalkoo,
Badowyahow dib haw celin
Dadkan soo baraarugay!
Maxamuud M. Y “Dheeg”, Beri Hore Waxaa Jiray, (Talo iyo Tallaabo, 1967) ay wada qaadeen; Maxamed Jaamac “Joof” iyo Maryan Mursal Ciise
…Miyi iyo magaaloba, dhaqankeenaa sidaas ahaaye, ninkii ina rag ayaa hadalkii bilaabay. Wuxuu ku dhiiraday oo afka u dhigtay, naag magaalo joogta, wax baratay, oo ilbaxday. Geeraar buu bilaabay oo Wuxuu yidhi…
Wuxuu yidhi;
Dad hadduu is barto
Waa kii aan kala baydhine
Isku baaciya sheeko’e
Barbarkaaga Sahraay
Bayr miyaad ka qabtaa?
Markaasay tidhi;
Haasaawuhu waa boqol jaade
Barbaartuu dhex maraa
[Hadba] waa siday u bilawdo
Ugu horraynba sidii rag lagu yiqiin buu yeelay. Wuu afeeftay. Wuxuu gabadhii u sheegay, maadaama ay laba adduun oo kala kaan ah ay ku kala nool yihiin, in aanay kalmad kasta oo uu ku hadlo aysan xumaan u qaadan. Wuu u yar baalo-xoofteeyayoo, Wuxuu u sheegay in uu kaftan ruug, haasaawaha ku dheereeya yahay. Markaasaa inta uu u soo dhawaaday, uu ku gudbay, su’aashii goorahanba maankiisa miranaysay. Meel kaleba ugama doonine, wuxuu markiiba ka bilaabay dharkan ay wadato. Markaasbaa inta jawaabteedii la qaatay, uu geeraar ku yidhi;
Bi’iin maayo dhankayga
Haddiise uu ila baydho
Maahmaahyahaan badiyaayoo
Baanisahaan ku xumehee
Ha u qaadanin baas
Billaahaan kugu dhaarshee
Adoon been ku dhawaaqin
Timihii hoos u baxaayee
Bartaa joogay garbaha iyo
Maradii baylka ahaydiyo
Bulad-low dhaclihii
Iyo bawdadan qaawan
Baraarkiinan dambaw
Iyamaad u bogteen?
Iyada oo is-xoojaynaysa, ayaa inta ay gees uga durugtay, ee kor iyo hoosba il quudhsi iyo qardoofo miidhan ah ku sigib tirtay oogadiisa ayay iyana ‘I dhig’ tidhi. Isagii iyo hablihii baadiye uu ku yaqaanay ayay si yar u
macnaysay,markaasay iyana si wayn isu macnaysay. Waxay tidhi;
[Waar] baadiyaad ku maqnaydoo
Baladkaad soo gashay maantoo
Bustihii baad sidataayoo
Boodhkiibaa kugu yaalee
Ha I moodin badwaantii
Calalinaysay badhooqdeed
Baanisaha la taqaanay
Sakandaraan (Secondary) ka barmoosayoo
Banaankaan aaday shan jeeroo
Buug digrii la yidhaabaan
Ku sitaa bidixdaase
iskugu keen bixi maysee
[Walaal] Byee Byee
Maba ay sug-sugin jawaabtiisa’e. inta genefkaa isku tuurtay ee shanta ku saydhay, ayay ka dhaqaaqday. Mar kale ayuu goostay in uu hal celiyo. Inta uu ushii uu sitay dhulka ku qotomiyay, ee makarfoonkii ku soo yar dhawaaday ayuu u baaqay;
“I sug! I sug!”
Markale ayuu afka u furay. Haddiiba uu markii hore u geeraaray, markan uma geeraarin. Hees ayuu dhegeha ugu culay. Haddii uu markii hore su’aal ku jirrabay, markan canaan iyo wax sheeg ayuu ula sara joogsaday. Waxaa kobtaas ku dhalatay mid ka mid ah Heesaha Soomaalida kuwooda ugu saamaynta badan. Waan ku celinayaaye, kuwooda ugu foolaadsan tan iyo maalintii heesta casriga ah la bartay. Waa hees shisheeye ma ogiye, sokeeyaha Soomaali, ruux aan maqlin uusan ifka iman, hadduu yimidna ay yartahay in uu jiraa. Waa hees lagu hadaaqo, oo lagu hal-qabsado. Wuxuu yidhi;
Beri hore waxaa jirey,
Inan timaha biiftoo
Baarkana u tidicdoo
Boqorkiyo Dhaclaha iyo
Maro bayl ah xidhatee.
Wax beddeley kuwii hore,
Belo geeso dheeroo
Buul madaxa saartoo
Suuqa baratamaayee.
Naa bi’isey dhaqankii
Sharcigii ka baydhoo
Diintii burburisee,
Hablow mays badh qabataan!
Inta ay u soo joogsatay, ee makarafoonkii iyana markeeda haabatay, ayay u jawaabtay. Haddiiba uu isagu isku dhereriyay, hablihii hore iyo kuwan maanta. Iyana dunidii gabowday, iyo dunidan casriga ah ayay isku listay. Waxay tidhi;
Boqol sano horteed iyo
Beri hore wixii jirey
Ee layska baalmaray,
Budulkii dib haw qaban
Laga soo boqoolee.
haddaa baratan iyo orod
Bisha iyo cadceeddii
Beesha loo horseedoo
Aannu beegsanaynnaa.
Horta baro tacliintiyo
Buuggiyo dhigaalkoo,
Badowyahow dib haw celin
Dadkaan soo baraarugay!
Heestu waa lix bayd, oo midkiiba saddex qaadayo. Waxaa codka aadka u layaabka leh u sameeyey Isla Axmed Cali Cigaal, oo markaa aad u da’ yaraa (Heestani waa heesaha aan anigu isku qabsado, in codkaa iyo midhaahaas ay laba nin oo kala kaan ahi sameeyeen. Asee aan is waydiiyo, armay – maadaama ay is yeelatay – sidaas ay tahay ku dhaltay)
Haddii aynu isla Abwaan Dheeg waydiinay, sabibihii qalcaddaas waanada iyo wax sheegga ahi uga soo go’een, wuxuu yidhi;
“Ina Cigaal waakii isla sannadkaas Ra’iisal Wasaare noqday. Waxa ay dawladdiisii soo saartay, wareegto fasaxaysa in ay haweenku dharka ay doonaan qaadan karaan, sida ay doonaanna u socon karaan. Niman odayaal ah oo Baarlamaanka ku jiray, oo reer woqooyi iyo reer koonfurba lahaa waakuwa gaashaanka u daruuray. Dawladdiina waxa ay u muuqatay, mid dhegaha ka furaysatay. Waxaa sannadkaa horraantiisii soo baxday riwaayaddii Shabeel Naagood oo uu Xasan Sheekh Muumin (AHUN) sameeyey, oo iyana sidaas si la mid ah dawladda ula hadashay. Anna markaasaan goostay in aanan wadciga jira ka indho saaban” ayuu Yidhi Abwaan Dheeg.
Halkan ka Daawo;
https://www.youtube.com/watch?v=oMU1uu977Nk
Abwaanka – sida uu isba sheegay – waxaa la qumanaan wayday, in mar walba gabadha lagu fooro oo laga badiyo, lixda baydba. Wuxuuse libin uu ninkii ka soo waaqsan waayay uu gabadhii gacanta u geshay, baydka u dambeeya ee uusan bayd ka dambeeyaa jirin. Waa marklii uu ‘Joof’ yidhi;
Beri hore waxaa jirey,
Inan Baarax geel iyo
Faraskii Baxdaw ahba
Yarad looga bixiyaa
Bunduqa-na la raacshaa.
Wax beddeley kuwii hore,
Isu-boga bed maqanoo
Bahdii ay ka dhalatiyo
Baylihisey waanee.
Naa bi’isey dhaqankii
Sharcigii ka baydhoo
Diintii burburisee,
Hablow mays badh qabataan!
Ee iyana ay ugu jawaabtay;
Baarax geela iyo Farax
Iyo boqon-yaraha adhi
Hablii lagu beddeli jirey,
Diintaynnu baranniyo
Ma banneeyn Kitaabkuye.
Booliquutayaashii
Beecsan jirey haweenkiyo
Baaxadsoorihii tegey
Maanta looma baahnee.
Horta baro tacliintiyo
Buuggiyo dhigaalkoo,
Badowyahow dib haw celin
Dadkaan soo baraarugay!
“Intii hore oo dhan isaga (Joof) ayuun bay dadwaynuhu la jireen, oo madaxa u ruxayeen. Baydkaa u dambeeyayse Maryanna sacab, sawaxan iyo mashxarad aan kala gu’in ay ku heshay. Waana mid aan uga gol-lahaa, in aanay dhaliisha iyo goldaloolooyinka markaa taagnaa ee aanu ka hadlaynay aanay haweenka uun ku koobnayne, innan ragna uu koobka dhaliisha markiisa kabbado” Ayuu yidhi Abwaanku.
Dhamaad
