“Reer degaynaa , tis ood ah ayaa loo ritaa Dad is-hayana hadal ayaa lagu darsadaa”
Odhaah Somaaliyeed
Waddamada dimuqraadiyadda sheegta ee ku dhaqma habka doorashooyinka ee xukunka dalka lagu kaltamo ee codka dadweynaha lagu kala guulaysto ,waxay leeyihiin xeer doorashooyin oo tafatiran oo loo raaco habka doorashada ee golayaasha qaranka oo dhan . Iyada oo halkaas laga ambaqaadayo ayaa xukuumadii Cigaal u gudbisay xeerka doorashooyinka qaranka oo ka koobnaa Doorashada golayaasha degaamada, golayaasha wakiilada iyo guurtida , iyo madaxweynaha iyo ku xigeenkiisa oo isku dhan sannadkii 1999 horaantiisii golaha wakiilada, si loo ansixiyo marka laga doodo sida dastuurku dhigayo. Waxa soo habeeyay xeerkaasi guddi golaha wasiirada ka koobnaa oo uu guddoomiye u ahaa Cumar Nimcaalee( cumar yare) oo Wasiirka Arrimaha Gudaha waqtigaas . Guddiga oo kaashaday garyaqaan Marxuun Faysal Xaaji jaamac oo mar dambe noqday Guddoomiyihii Maxkamadda Sare.Marxuunkaasi waxa uu ka mid ahaa guddigii isku- shandhaynta labada nuqul ee dastuur uu u xilsaaray Shirweynihii Qaranku ee 1996-97. Marxuunkaas oo dastuurka jira ee aftida loogu codeeyey gacanta weyn ku lahaa. Sannadkii 2001 dabayaaqadiisii markii aftida dastuurku qabsoontay ee la ansixiyey, ayaa Golaha Wakiiladu guda- galeen doodda Xeerka Doorashooyinka Qaranka oo is huwan.Ayaan daro waxa markiiba muran ka bilaabmay qaybtii ku saabsanayd Golaha Wakiilada oo saami qaybsiga kuraasida golaha ee lixda gobol ee somaliland oo hore u ahaa lixdii degmo ee maxmiyadddii Somaliland ee Dawladda Boqortooyada Midawday ( United Kingdom Uk ) ay maamuli jirtay .Kuwaas oo kala ahaa Boorama, Hargeysa , Berbera , Burco, Laascaanod , Iyo Ceerigaabo. Waxa soo jeedintu ahayd in lagu dhaqmo saami-qaybsigii 1960. Arrintaas ayaa xildhibaanadii Borame ka boodeen. Waxa ku soo biiray kuwa kale oo ka soo jeeda Hargeysa. Halkaas oo arrintu marayso ayaa Marxuun Cigaal socdaal ugu baxay ilaa ceerigaabo ,isaga oo ku dhaarsan inuu kala diro Golaha Wakiilada. Intuu safarka ku maqnaa ayaa golehii ansixiyey qayb ka mid ah xeerkii oo ku saabsanayd Doorashada Golayaasha degaanka iyo Madaxweynaha .Markii Marxuun Cigaal safarkii ka soo laabtay ayaa loo keenay qaybtii xeerka ee la ansixiyey taas ayaa hakisay go’aankii uu watay ee ahaa kala diridda Golaha Wakiilada oo uu dib u dhigtay . Isaga oo ku talagalay marka waqtigoodu dhamaado oo ahaa Mey 2002 inay iska kal tagaan,oo doorasho la qabto, tii ilaahay ayaa ka soo horaysay oo geeridii ayaa ku timi madaxweynaha isla bishii Mey 3deedii. Sidaaasi ayaa uu ku kala furfurmay xeerkii doorashooyinku cidina dib isuguma tolin dirqi ayaa 2005 xeer ku meel gaadh ah oo ilaa maxkamadda sare gaadhay ayaa lagu galay doorashadii Golaha Wakiilada. Wataa mantana uu soo baxay murankii . Muddadaas 10ka sano ah ciddina iskama xilsaarin sidii loo maarayn lahaa murankan .Waxa jeebka loogu haystay waa yaab eh . Maxaa guddiga doorashooyinka , xukuumaddu , golayaashu ,xisbiyado ay soo qaadiwaayeen waqtigaas dheer? Bal adba ,haddaan sacabka xeeladi ku jirin maxaa habeenkii loo tumaa ayaa la yidhi.Maxaa muranku u yimaadaa marka doorasho la damco in la qabto inta kale looga aamusan yahay. Sheeko somaliyeed oo male awaal ah oo kaftan ah ayaa sheegaysa in gabadh gudniinki dhaqankii fircooniga ee hore lagu sameeyey la aroosay deeto gelmadii ayaa dhiciweyday iyada iyo saygeedii sababo farsamo awgeed. Islaantii ayaa lagu soo celiyey gabadhii tiroba laba jiro si ay wax u nefisiso. Islaantii waxay tiri markii labaad , war fidiya ayuunbaa la leeyahay , ee ka kale jeeba ma la garanwaayey!! . Tanaasila ayuunbaa la leeyahay gobalada, ee maxaa xeerka loo jeebiwaayey , oo wax looga beddeliwaayey . Bal hadda dheeho soo-jeedintan akhriste.
!- Golaha wakiiladu waa gole qaran ee ma aha gole gobol , xeerka ay ansixiyaan waxa uu saameeyaa qaranka oo dhan ma aha mid gobol ( Sida dastuurku dhigayo weli waa maqan yihiin golayaashi gobaladu ay yeelan lahaayeen ).
2- Saddex xisbi ee qaranku waxay ku tartamaan 82 kursi ee golaha wakiilada . Sidaas darted waxay soo gudbinayaan saddex liis oo min 82 musharax ah .Musharax kastaa calaamadiisii gaarka ama sumadii geelooda uu leeyahay .
3-Goobaha codaynta ee dalka oo dhan ayaa looga codaynayaa xixbiga iyo musharaxa .
4- Tirada guud ee codadka la codeeyey oo dhan ee doorashada ayaa la isugeynayaa . Wadarta soo baxda waxa loo qaybinayaa 82 kursi ee golaha wakiiladu ka kooban yahay . Waxa soo baxaya tirdada codadka ee kursigu ku fadhiyo.
5- Tiradii codadka ee guud ahaan xisbi weliba helay ayaa loo qaybinayaa codadka uu ku fadhiyey kurisiga golaha wakiiladu . Waxa soo baxaya xisbi waliba inta uu ka helay kuraasi doorashada.
6- Tirada kuraasida uu xisbigu ka helay 82kursi ayaa gudahiisa lagu kala qaybsanayaa sida musharixiintiisu u kala codad badan yihiin sida haddaba lagu dhaqmo. Murankii kuraasidu waa kala codad badan yahiin iyo gobal hebel ayaa codad badan ayaa sidaas loogaga baxayaa. Hayaanka loo hayaamo gobalada marka doorashada golaha wakiiladu dhacayso ,waa laga raysanayaa , ,meeshii aad joogtid ayaad uga codayn karaysay musharaxii aad jeclayd. Waxa uun waajib ah inaad iska diiwaangelisid goobtaas aad ka codaynaysid.
“ An ka raysto hawshii ma I raacday haaa …..ma iraacday “’ Heesta Marxuun Axmed Mooge. Marxuunku markii aanuu fasalka kowaad dugsiga Riis ku jirnay ayaa waxa uu qaadijiray hees soodaani ah oo la odhan jiray “ adayr almuhaajir”.. Shimbir hayaan.
