Natiijada ugu muhiimsan ee la wareegista Istanbuul yeelatay waxa ay ahayd in dawladdii Islaamku ay isku sandullaysay dunidii Kiristaanka iyo guud ahaan caalamkaba, dhammaantoodna ay ku qasbanaadeen in ay u tixgeliyaan quwad run ah oo jirta. Waxaa iyaduna faa’iido weyn oo kale ahayd in qabsashada magaaladani ay Islaamka u furtay kadimada reer Yurub, bilowna u noqotay in colaad iyo silmiba uu Islaamku hore ugu sii socdo dhinaca Yurub.
Wixii ka dambeeyey Istanbuul la wareegisteeda, quwadihii ka talinayey Yurub oo badankoodu hoos imanayey ama ilaalinayey kaniisaddu waxa ay bilaabeen in ay si dhow ula socdaan dhaqdhaqaaqa Cusmaaniyiinta. Waxaa bilowday guubaabooyin ay hal abuurka iyo dadka la dhegeystaa dawladahooda iyo qaybaha kala duwan ee bulshooyinkooda ku baraarujinayaan khatarta bari kaga soo socota. Waxaa dhacay shirar kala duwan oo ay kaga tashanayaan sida loo hor istaagi karo Islaamka soo gaadhay dalalka Balkanis ka iyo Hungary, oo ay ogaayeen in aanay waqti badan ku qaadan doonin in uu yimaaddo Talyaaniga sida markii dambe dhacday, ama illaa Jarmalka ku fidi karo.
Argagaxa iyo cabsida ka dhalatay guusha Maxamed Alfaatix kuma ay koobnayn nidaamka siyaasiga ah ee reer Yurub, balse waxa cabsida ugu weyn qabay Baadariyadii awoodda badnaa oo eegan kari waayey malaayiin dadkii Kiristaanka ahaa ee Koonfurta Bari ee Yurub degenaa ah oo sida daadka ugu jabay qaadashada diinta Islaamka. Waxa taas kaga sii walaac badnayd qorshaha uu Maxamed Alfaatix ku qaabilay Kiristaankii Kaniisadda Roman Orthodox ka ee Istanbuul oo ahaa mid ogolaanaya in ay baadariga hoggaaminaya si ka madax bannaan Rooma u doortaan, isla markaana sidii caadiga ahayd u sii wadan karaan ku dhaqanka diintooda. Wadaadada waaweyn ee kaniisadda Rooma oo in badan ku riyoonayey in Kiristaanka Barigu iyaga hoos joogo ayaa markan arkay in riyadaasi beenowday. Waxaa u caddayd in tallaabada Maxamed Alfaatix qaaday ay albaabka u furayso in ay soo baxdo quwad kale oo Kiristaan ah oo aan la siyaasad iyo aragti ahayn Kaniisaddooda. Qorshaha MAxamed Alfaatix ee qaybiyey Kiristaanka waxaa sii xoojiyey kala shaki iyo cadho badan oo soo dhexgashay kaniisadaha Bariga iyo galbeedka. Wadaadadii Orthodox ka barigu waxa ay qaateen fikir ah in waxa ku dhacaya kiristaanku uu yahay ciqaab Alle oo ay ku mutaysteen gaabiska ka galay ku ilaalintii iyo ku dhaqankii diintooda iyo khilaafka xooggan ee iyaga iyo hoggaamiyeyaasha siyaasadda ee Kiristaanka soo dhexgalay. Arrintaasi waxa ay gaadhay in xitaa baaderiyo badan iyo dadkii raacsanaa kaniisaduhuba ay ku andacoodaan in Kiristaanka ay ciqaab Alle ku socoto.
Baaderigii weynaa ee kaniisadda Rooma Nikolaas kii Shanaad oo arrintaas maanka ku haya ayaa dhambaal u kala diray dhammaan hoggaamiyeyaashii Yurub oo uu ka dalbanayey in wixii khilaafaad ah ee u dhexeeya ay dhan iska dhigaan una midoobaan ka hortagga Cusmaaniyiinta. Waxa uu ku taliyey in la sameeyo isbahaysi kale oo Kiristaan ah, laakiin nasiib darradiisa dadaalladiisaasi intii aanay midho dhal noqon ama lagu wada qancin ayaa uu geeriyooday sannadkii 1955 oo ahayd laba sano oo keliya kaddib qabsashadii Istanbuul. Baaderigii ka dambeeyey ayaa isku dayey in uu hawshaas sii wado laakiin isagana waxaa caqabad ku noqday khilaafaadkii u dhexeeyey hoggaamiyeyaashii dalalka Yurub oo sii xoogeystay.
Dhacdooyin khuraafaad ahaa oo dhiirrigeliyey jabka Bisantiiniyiinta
– Dayax madoobaad: Waxaa jiray aaminsanaan faal la xidhiidhay oo ay Bisantiiniyiintu sheegi jireen in dayax madoobaad dhaca bisha Meey aanu la bili ahayn awooddooda iyo jiritaanka caasimaddooda. Haddaba 22 kii bishii Meey 1453 kii oo tododbaad keliya ka horreysay qabsashadii magaalada ayaa uu dayax madoobaad buuxaa dhacay. Markiiba waxa ay dadkii Qustantiiniya is gaadhsiiyeen warka dhiillada leh iyo baasaysiga sheegaya in haysashadoodii magaaladani ay soo gabagabootay.
– Ceeryaantii yaabka lahayd: Afar dharaarood kaddib dayax madoobaadkaas, waxaa magaalada Qustantiiniya ku fadhiistay ceeryaan aad u cufan. Waxa ay ahayd xilli aan la filayn, magaaladana loogama baran sidaas awgeed dhacdadan cimilada la xidhiidhay waxa ay wadaadadii Qustantiiniyiintu u arkeen ifafaalo muujinaya in arrin aan fiicnayni ku soo fool leedahay. Waxa ay cabsidoodu sii badatay dhacdo labaad oo ceeryaanta dhammaadkeedka ku lammaanayd.
Markii ay ceeryaantu faydantay waxa ay dadku arkeen ilays layaab leh oo ka dul ifaya qudbiga sare ee Aya Soofiya, arrintaas ayaa ay wadaadadii qaarkood ku fasireen in ruuxdii dahirnayd ee Ciise (CS) oo ku negayd gudaha Aaya Soofiya ay guurtay, arrintaas oo ay u arkayeen in ay muujinayso in hadda kaddib aanay magaaladu ka ilaashanayn cadowga ay ruuxdaasi hortaagnayd.
Inkasta oo ay jireen kuwo iyagu arrintaas burinayey oo ku anacooday in ay tahay ruux timi Aaya Soofiya si ay u badbaadiso, haddana arrintani waxa ay dadka ku abuurtay aaminsanaan sii xoojisay cabsidii ay ka qabeen in magaaladan ay uga dhammaatay. (Waxaa jirta sharraxaad saynis ah oo ilayskan loo sameeyo. Waxa ay la xidhiidhaa dhacdada cimilada la xidhiidha ee loo yaqaanno fallaadhaha St. Elmo’s, taas oo la aaminsanyahay in ay tahay ilays ka dhasha qulqulka koronto eek u kaydsan ceeryaanta dhexdeeda. Taas oo inta badan ka dhalatay onkodka ama ka dhasha furtuur folkaaneed ‘Volcanic eruption).
